Tyflopedagogika jest działem pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących.
Terapeuta tyflopedagog prowadzi terapię widzenia, która polega na usprawnianiu wzroku, tj. rozwijaniu umiejętności posługiwania się nim, a tym samym – efektywniejszemu wykorzystywaniu widzenia w codziennym funkcjonowaniu dziecka
z uszkodzonym wzrokiem.
Rehabilitacja wzroku, która zawsze powinna być poprzedzona diagnozą funkcjonalną, obejmuje swym zakresem przede wszystkim:
- stymulowanie widzenia
- pobudzanie do patrzenia
- rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych (fiksacja, lokalizowanie bodźca, zbieżność, śledzenie, wodzenie, przenoszenie spojrzenia, przeszukiwanie)
- rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-słuchowej
- kształtowanie pojęć
- usprawnianie pamięci wzrokowej
- osiąganie wyższych sprawności wzrokowych (m.in. dobieranie obiektów i obrazków wg określonych cech, identyfikowanie obiektów na obrazkach, rozróżnianie i identyfikowanie związków zachodzących na obrazkach, figurach i znakach abstrakcyjnych, odnajdywanie szczegółów na obrazkach prostych i złożonych, dopełnianie wzrokowe)
- ocenianie i modyfikowanie najbliższego otoczenia dziecka, w celu dostosowania go do indywidualnych możliwości i potrzeb wzrokowych dziecka słabowidzącego.
Rehabilitacja widzenia nie polega jedynie na usprawnianiu funkcjonalnego widzenia, lecz również na stymulowaniu zmysłu wzroku przy jednoczesnym włączeniu procesów psychicznych: motywacji, woli, uczuć, decyzji, a także aktywności ruchowej. Terapię widzenia należy więc rozumieć jako włączanie osłabionego wzroku dziecka niepełnosprawnego we wszelakiego rodzaju aktywności. Możliwe jest to poprzez właściwy dobór zabawek oraz odpowiednie dostosowanie otoczenia dziecka słabowidzącego do jego predyspozycji wzrokowych. Jednocześnie nie należy zapominać o wykonywaniu ćwiczeń, których celem jest stymulowanie rozwoju widzenia, a więc rozwijanie funkcji wzrokowych i stwarzanie sytuacji prowokujących zachowania, które wymagają korzystania ze wzroku.
Rehabilitacja widzenia ma ogromne znaczenie zwłaszcza w przypadku dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną, u których rehabilitant wzroku w wyniku właściwie dostosowanych oddziaływań zewnętrznych systematycznie i konsekwentnie wywołuje i przyspiesza rozwój niezbędnych umiejętności, a także wspiera dziecko niepełnosprawne w osiąganiu poziomu potencjalnego rozwoju. Uzyskać to można m.in. poprzez stworzenie możliwości zobaczenia danego przedmiotu, zrozumienia jego specyfiki oraz zinterpretowania spostrzeganego obrazu. Aby zwiększyć aktywność dziecka z wieloraką niepełnosprawnością oraz wzbudzić jego zainteresowanie podczas indywidualnych zajęć terapeutycznych, ważne jest zapewnienie mu miłej atmosfery zabawy, odpowiedniego czasu na reakcję, wspólnej działalności poznawczej dostosowanej do jego indywidualnych potrzeb i możliwości. A zatem częste i systematyczne ćwiczenia w zakresie stymulacji wzroku dziecka z wieloraką niepełnosprawnością pozwolą utrwalić nabyte umiejętności widzenia, a co za tym idzie osiągnąć efektywniejsze, pełniejsze, bardziej samodzielne oraz aktywne uczestnictwo dziecka niepełnosprawnego w codziennym życiu.
Celem pracy terapeutycznej w pracy z dzieckiem z dysfunkcją wzroku, prowadzonej przez tyflopedagoga, jest:
- funkcjonalna ocena widzenia
- dobór odpowiednich pomocy optycznych i nieoptycznych w zależności od indywidualnych potrzeb
- stymulowanie do patrzenia
- stymulowanie widzenia
- rozwijanie podstawowych zdolności wzrokowych
- w przypadku dzieci z poważnym deficytem wzroku oraz niewidomych – wypracowanie mechanizmów kompensacyjnych
- wdrażanie do samodzielności
- stymulacja polisensoryczna
- rozwijanie percepcji dotykowej
- wzmacnianie wiary dziecka we własne siły
- wspieranie funkcji poznawczych
- usprawnianie motoryki dużej i małej
- usprawnianie funkcji językowych
- kształtowanie orientacji w zakresie ciała i przestrzeni
- socjalizacja
- instruktaż i wsparcie rodziców dziecka
